Đến với vùng đất Tân Vạn (Đồng Nai), du khách như được sống lại với không gian xưa tại vùng đất nổi tiếng bởi những làng nghề truyền thống... Những lò gốm thủ công mỹ nghệ đan xen nhau như mắc cửi, vẫn ngày đêm miệt mài tạo cho đời những sản vật thơm nồng mùi hương của đất mẹ. Bên cạnh đó, còn được chiêm ngưỡng một công trình kiến trúc nghệ thuật đặc sắc và tiêu biểu cho nền kiến trúc thế kỷ XIX – nhà cổ Trần Ngọc Du.

Nhà cổ này là tác phẩm nghệ thuật tiêu biểu về kiến trúc dân gian đại diện thế kỷ XIX (ảnh tư liệu)

Nằm lặng lẽ bên bờ sông Đồng Nai lộng gió, trải qua bao thăng trầm của đời người và chứng kiến bao đổi thay theo từng nhịp chảy của thời gian, Tân Vạn  vẫn là nơi gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, văn hóa đặc sắc vùng miền, đậm tính Nam bộ, mà nhà cổ Trần Ngọc Du là một minh chứng điển hình.

Chủ nhân ngôi nhà này cũng như bao người khác ngày xưa xây dựng với mục đích làm nơi thờ cúng tổ tiên, nơi gia đình sum họp và cũng là để bảo lưu những giá trị văn hóa đạo đức truyền thống tốt đẹp từ ngàn xưa của dòng tộc. Ngôi nhà còn thể hiện sự hưng thịnh, bề thế của gia chủ. Được biết, nhà cổ được xây dựng năm 1900 chủ nhân ngôi nhà là vị quan huyện dưới thời nhà Nguyễn tên Trần Ngọc Du. Công trình được xây dựng bởi những nghệ nhân tài hoa nghề mộc đến từ đất Bình Dương. Với những kinh nghiệm lâu năm về nghề mộc, chạm trổ, điêu khắc… những nghệ nhân này đã thổi hồn vào những tác phẩm nghệ thuật làm cho căn nhà thêm lộng lẫy, sang trọng nhưng không kém phần tinh tế.

Chủ nhân ngôi nhà là vị quan huyện dưới thời nhà Nguyễn tên Trần Ngọc Du

Bên trong ngôi nhà là những mảng kiến trúc với đồ án trang trí truyền thống như trúc tước, mai điểu, cúc kê, tùng lộc, dây hoa lá, cúc bướm, phật thủ, hạc mây, cuốn thư, hồi văn… được thể hiện trên khuôn bông, cánh én, khánh thờ với thủ pháp điêu luyện của người nghệ nhân chạm khắc gỗ. Nghệ thuật trang trí, chạm khắc tinh xảo, đường nét mềm mại, uyển chuyển theo lối kiến trúc dân gian đã được thể hiện qua các tác phẩm bày trí trong ngôi nhà. Đây cũng là một trong những tác phẩm nghệ thuật tiêu biểu về nghệ thuật kiến trúc dân gian đại diện cho kiến trúc thế kỷ XIX. Mặt khác, khuôn viên với nhiều cây cảnh và hòn non bộ càng làm cho ngôi nhà toát lên được vẻ sang trọng giàu có của chủ nhân ngày xưa.

Nhà cổ Trần Ngọc Du là một công trình kiến trúc đặc sắc, tiêu biểu cho vùng đất Tân Vạn. Hơn 100 năm qua, đã chịu nhiều tác động của điều kiện tự nhiên, xã hội, phạm vi sử dụng cũng như tổng các hạng mục công trình bị thu hẹp lại. Tuy nhiên, để bảo tồn và phát huy giá trị của nhà cổ Trần Ngọc Du,  năm 2002, được sự chấp thuận của Bộ VHTTDL và UBND tỉnh Đồng Nai, Chính phủ Nhật Bản đã đầu tư kinh phí và cử chuyên gia sang tiến hành trùng tu, sửa chữa, khôi phục lại hiện trạng ban đầu của công trình. Tiếp đó, ngày 10/10/2005 UBND tỉnh Đồng Nai đã ra quyết định xếp hạng công trình là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh.                                     

Để phát huy giá trị của di tích, nhà cổ Trần Ngọc Du cần kết hợp cùng các di tích, làng gốm, chùa chiền… ven sông Đồng Nai tạo nên một tuyến du lịch đặc biệt về văn hóa – lịch sử - tâm linh mang đậm nét riêng của vùng đất và con người Đồng Nai.

Đặng Hằng