Khi nắng Xuân về, đủ sưởi ấm mặt nước sông, cái lạnh đã theo mùa Đông đi mất. Theo dòng chảy hệ thống sông Hồng, cuối tháng Hai, đầu tháng Ba âm lịch, những cây gạo mồ côi bên sông nở hoa rực rỡ là lúc đàn cá mòi ngược dòng trở lại nơi đầu nguồn sinh sản, thời tiết có những tín hiệu riêng báo mùa cá mòi đã đến: “Sáng mưa mòi, trưa nắng lòi mắt ra”.

Mưa mòi không hẳn là mưa, chỉ lây phây bụi, không đủ ướt người, đến giữa buổi, khi mặt trời lên khoảng hai con sào thì hết mưa, nắng Xuân trải vàng trên sông. Cũng lạ, cá mòi chỉ xuất hiện từ cửa sông Thái Bình ngược lên Hà Nội rồi thôi không thấy xuất hiện ở các tỉnh thượng nguồn hoặc hệ thống sông khác.

Suốt dọc sông, từ Thái Bình, Hải Dương, Hưng Yên, các xóm chài gọi nhau í ới từ lúc trời mờ sương đêm. Những con thuyền nhỏ hai ba người mang theo tay lưới mỏng manh như kết bằng tơ nhện. Nhóm ngư dân thường đi từ ba đến bốn thuyền dọc theo đoạn sông chừng mười cây số.

Họ chia nhau từng lượt, thuyền đầu vừa kéo lưới về bến, thuyền sau lại thả đúng khúc sông đó, vậy mà những hôm sóng gió thuận hòa, mỗi thuyền cũng được vài ba tạ.

Du khách có dịp đi phố Hiến vào mùa cá mòi, nhớ ghé xã Tân Châu, thăm chợ Quán (chợ quê, nhỏ thôi) sẽ gặp ở đây những hàng cá mòi tươi rói, giá rất rẻ, đúng vụ chỉ khoảng 30 - 35.000 đồng một cân.

Đi xa chút nữa ra bến đò Lam Sơn (Hưng Yên) vừa được ngắm cảnh sông nước, thả hồn theo gió thoảng mây trôi, gọi chén trà đặc của cô hàng nước má ửng hồng, sức sống thôn nữ căng tràn trong tà áo nâu mộc mạc, chờ thuyền cá ghé bến, đảm bảo cá không thể ở đâu tươi hơn được nữa.

Cá mòi có thể chế biến nhiều món, nào là rán, kho hoặc nướng mọi… Ngư dân sông nước có món riêng: Cá mòi nấu chuối tây xanh, món này là đặc sản của dân vùng Tân Châu - Hưng Yên.

Cá về bến, cá về chợ quê, cá theo chân người buôn tỏa về phố phường Hà Nội. Dù cho ai có là kẻ giầu có dư bạc, dư tiền; dù cho bạn là người khó khăn, kiếm sống hàng ngày nơi phố thị thì mùa Xuân cũng chung nhau một món đặc sản: cá mòi. Chưa hoặc không biết cá mòi thì thôi, đã một lần được thưởng thức chắc chắn sang năm bạn lại chờ mùa cá về.

Gọi là đặc sản vì nó chỉ có chừng hai tháng trong năm. Đặc sản mà rẻ lắm, hôm nào chợ đắt cũng chỉ khoảng năm chục ngàn/kg, mà ngon nhất là cá đầu mùa, khi cá cái còn căng trứng.

Thường thì người trong phố chế biến rất đơn giản, làm sạch, bỏ mang, tẩm nghệ rắc chút muối, rán nhỏ lửa, xong!

Đang vụ cá mòi, món đặc sản mà dân dã của vùng đồng bằng Bắc bộ, hãy nhanh chân ra chợ và tìm mua cho được món ăn tuyệt vời này kẻo hết mùa thì uổng lắm.

 Phạm Minh