Hôn nhân của cộng đồng dân tộc thiểu số (DTTS) ở Tây Nguyên nói chung, của người Kơ Ho ở Lâm Đồng - nói riêng bao đời nay tồn tại tục “bắt chồng”. Hằng năm, cứ sau Tết Nguyên đán các buôn làng ở Tây Nguyên lại rộn ràng bước vào mùa…“bắt chồng”của các thiếu nữ Kơ Ho.

Mùa Xuân - mùa “bắt chồng”

Theo tục lệ của người Kơ Ho ở Lâm Đồng, khi con gái đến tuổi lấy chồng chủ động tìm hiểu người “bạn đời” và tự quyết định hôn nhân của mình. Chẳng biết từ bao giờ, tục “bắt chồng” trở thành quy tắc, luật tục bất di bất dịch và được truyền từ đời này qua đời khác trong cộng đồng người Kơ Ho ở Lâm Đồng. Trong quan hệ gia đình người Kơ Ho, phụ nữ giữ vai trò trụ cột, quyết định những vấn đề hệ trọng, kể cả việc đi “bắt chồng” về chung sống với mình. Theo tục lệ hôn nhân của người Kơ Ho, con gái chủ động đi tìm và “bắt chồng” còn con trai trở thành “dâu” của nhà …gái! Tuy nhiên, nếu không “ưng bụng”, thì người con trai từ chối. Và, đằng sau việc các “chàng dâu” từ chối người đi “bắt” mình làm chồng ấy kéo theo lắm điều nhiêu khê, hệ lụy phiền hà...

Mỗi năm, khi cái nắng đầu mùa dát vàng choàng lên những sười đồi, nương rẫy, các buôn làng Tây Nguyên rộn rực bước vào yêu đương. Và, mùa “bắt chồng” của thiếu nữ Kơ Ho đúng vào mùa Xuân, do đó mùa Xuân đem về cho họ niềm vui nhân đôi ! Cuộc “bắt chồng” của thiếu nữ Kơ Ho thường diễn ra từ tháng Giêng đến tháng tư ÂL hằng năm.

Già làng K’Ghíu, thôn Đồng Đò, xã Tân Nghĩa, huyện Di Linh (Lâm Đồng) cho biết: “Sau mỗi mùa cà phê, các cô gái đến tuổi cặp kê rủ nhau đi làm đẹp, chỉnh trang thân hình, mua sắm trang phục và cùng nhauđi chơi với bạn trong buôn. Sau một vài lần hẹn hò, trò chuyện với các chàng trai và khi thấy “ưng bụng” người con trai nào đó, người con gái chủ động đòi cha mẹ đến nhà người mình yêu đặt vấn đề “bắt chồng”... Già Làng K’Ghíu nhớ lại: Ngày trước trai gái không được tán tỉnh nhau, chỉ cần thấy ưng “cái bụng” anh chàng nào thì nhờ người biết cách ăn nói đến nhà trai hỏi xem họ có đồng ý lấy mình không? Đặc biệt, việc “bắt chồng” phải tiến hành vào ban đêm; theo lý giải của người Kơ Ho: ban đêm là thời điểm gia đình nhà trai có mặt đầy đủ ở nhà mới nói chuyện được; mặt khác đi “bắt chồng” vào ban đêm để giữ danh dự cho cô gái; bởi nếu lỡ nhà trai không đồng ý (không cho bắt con trai), cô gái cũng đỡ xấu hổ với mọi người...

Cuộc “bắt chồng” thành công thì đám cưới sẽ diễn ra vui vẻ của cả họ hàng, gia tộc và buôn làng. Còn nếu cuộc “bắt chồng” mà “thất bại” thì phía sau nó có thể kéo theo nhiều tục lệ, nghi thức phức tạp rắm rối; đặc biệt, tục “thách cưới” rất nặng nề diễn ra…

Làm quen nhau, hò hẹn nhau trước khi “bắt chồng”. Ảnh. T.D.H 

Hệ lụy tục “thách cưới”

Dù đã có nhiều thay đổi trong tư duy và lối sống; song, trong tục lệ hôn nhân của người Kơ Ho ngày nay vẫn còn rất rườm rà, tốn kém tiền của gia đình có con gái kể cả gia đình có con trai. Không giống như người Kinh, khi cầu hôn bị từ chối, người ta tự ái bỏ về và thôi luôn; ngược lại người Kơ Ho vẫn hy vọng vào “lần sau” lại đến để thuyết phục nhà trai thêm lần nữa (hoặc nhiều lần). Bởi một quy tắc bất thành văn của người Kơ Ho là người con trai đang trong thời gian có người con gái săn “bắt” làm chồng ấy sẽ không được để ý đến người con gái khác; đồng thời cũng không cho phép bất cứ người con gái nào khác đặt vấn đề “bắt” người con trai này về làm chồng !

Tục “thách cưới” trong hôn nhân của người Kơ Ho thường có hai nguyên nhân: một là khi nhà trai không đồng ý “gả” con thì nhà trai thách cưới rất cao (đặt giá cao) cốt để nhà gái không đủ lễ vật (trâu, bò, lợn, gà, vòng đeo, chum, ché, tiền…) mà “rút lui”; hai là “thách cưới” cao để thu nhiều của cải cho gia đình nhà trai và họ hàng nhà trai. Các già làng người Kơ Ho ở huyện Di Linh (Lâm Đồng) – địa phương hiện nay tục thách cưới nặng nề nhất cho biết, thách cưới của người Kơ Ho - nói riêng, các DTTS ở Tây Nguyên có tự lâu đời; nhưng ngày xưa người ta thách cưới chủ yếu theo phong tục, lễ nghi. Trước kia, khi nhà gái đến xin “bắt chồng”, nhà trai thường thách cưới lễ vật là trâu, bò, lợn... ngày nay họ sẽ thách cưới bằng tiền và vàng. Muốn “bắt” được chồng nhà gái phải có ít nhất hai, ba cây vàng (chưa kể các lễ vật phụ khác). Gần đây, ở huyện Di Linh, có gia đình người Kơ Ho có con trai đến tuổi được “bắt chồng” đã thách cưới số tiền cả trăm triệu đồng; Nếu chàng trai nào có học hành bằng cấp đàng hoàng thì “giá” càng cao hơn (!). Và, ngoài việc cha mẹ chồng được thách cưới, anh, em, cô, cậu, chú, bác của chàng trai cũng có quyền yêu cầu nhà gái phải tặng cho mình vật phẩm để tỏ sự hiếu thảo...

Thiếu nữ dân tộc Kơ Ho đến tuổi “bắt chồng”. ảnh T.D.H

Đối với những cuộc “bắt chồng” không thành công, bị từ chối thì nhà trai coi như đã làm tổn thương danh dự nhà gái, buộc nhà trai phải bồi thường danh dự bằng tiền hoặc đồ vật có giá trị… Một thiếu nữ Ko Ho ở Di Linh tâm sự: “Em nhờ bà mối đi “bắt chồng” mấy tháng trời mà người ta vẫn không chịu…”. Một thực tại đáng buồn xuất phát từ những tục lệ ràng buộc, mang “hơi hướng thương mại” này mà nhiều cô gái Kơ Ho sau khi “bắt” được chồng về rồi thì trâu, bò, lợn, gà, chum ché… hết sạch; kho chứa lúa, cà phê cũng rỗng không; có gia đình phải đi vay mượn “nộp” cho nhà trai để rồi phải thiếu nợ kéo dài…

Trước đây, theo phong tục của người Kơ Ho, phụ nữ có quyền lực, được tôn trọng , “có giá” hơn nam giới; nhưng hiện nay, với tập tục thách cưới quá nặng nề, người ta lại cho rằng nam giới (con trai) “cao giá” hơn ! Bởi vậy, để vừa tiếp tục giữ chế độ mẫu hệ vừa để “cân bằng” về mặt kinh tế, hiện nay nhiều gia đình người Kơ Ho ở Lâm Đồng muốn sinh cả con gái và con trai !

Lời kết: Đảng và Nhà nước ta đã có các nghị quyết, chủ trương về “thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội”; tuyên truyền, vận động nhân dân xóa bỏ các hủ tục, mê tín đi ngược xu thế thời đại, trở thành “vật cản” trong chiến lược xây dựng và phát triển văn hóa. Luật tục “bắt chồng” dù là nét văn hóa đặc trưng của người Kơ Ho ở Lâm Đồng và đồng bào DTTS Tây Nguyên nói chung; song, tục “thách cưới” với những biến tướng mang yếu tố thương mại đã và đang gây ra nhiều hệ lụy nặng nề, bức xúc, cần vận động xóa bỏ. Có như vậy, đời sống hôn nhân của người Kơ Ho và đồng bào các DTTS Tây Nguyên không trở thành nỗi “ám ảnh” !…

Thanh Dương Hồng