VQG Cúc Phương là khu bảo tồn thiên nhiên, khu rừng đặc dụng nằm trên địa ba tỉnh Ninh Bình, Hòa Bình, Thanh Hóa. Với nhiều giá trị về cảnh quan thiên nhiên, sự đa dạng về hệ sinh thái, các giá trị văn hóa, lịch sử nên từ lâu Cúc Phương đã trở thành điểm du lịch sinh thái nổi tiếng và hấp dẫn.

VQG Cúc Phương có hệ động thực vật phong phú, đa dạng mang đặc trưng rừng mưa nhiệt đới. Cúc Phương có khoảng 2.234 loài thực vật 122 loài bò sát và lưỡng cư, 66 loài cá, gần 2.000 loài côn trùng, 135 loài thú (trong đó có loài voọc quần đùi trắng quý hiếm được chọn làm biểu tượng của Cúc Phương), 336 loài chim cư trú; nhiều loài được ghi trong sách đỏ của Việt Nam.

Nơi đầu tiên du khách nên đến ở Cúc Phương là Trung tâm du khách. Nơi đây được xây dựng nhằm mục đích diễn giải cho du khách về giá trị của tài nguyên thiên nhiên, môi trường nói chung và VQG nói riêng; góp phần nâng cao nhận thức về bảo tồn thiên nhiên và môi trường cho du khách, đặc biệt là học sinh, sinh viên. Tại Trung tâm, thông qua các mô hình, một số mẫu vật, nhiều hình ảnh và các tài liệu khác du khách được cung cấp các thông tin về các giá trị của VQG Cúc Phương và các thông tin về thiên nhiên, môi trường. Du khách cũng có thể ghé thăm Bảo tàng Cúc Phương, là nơi lưu giữ, trưng bày giới thiệu hơn 13.000 mẫu tiêu bản thực vật và nấm; 450 mẫu thú, chim, bò sát và ếch nhái; hơn 4.000 mẫu côn trùng; 300 mẫu khoáng vật, hóa thạch và khảo cổ… phục vụ công tác giáo dục môi trường, nghiên cứu khoa học và tham quan du lịch. Ngoài ra, du khách có thể tham quan các trung tâm cứu hộ, bảo vệ động vật hoang dã. Trung tâm cứu hộ thú linh trưởng, là nơi chăm sóc, cứu hộ các loài linh trưởng quý hiếm của Việt Nam. Nơi đây hiện đang chăm sóc trên 180 cá thể của 16 loài linh trưởng quý hiếm, đặc hữu của Việt Nam và khu vực Đông Dương. Trung tâm bảo tồn rùa, nơi thực hiện các biện pháp cụ thể nhằm bảo vệ trên 1.380 cá thể của 22 loài rùa cạn và rùa nước ngọt của Việt Nam đang bị săn bắt, buôn bán và do mất môi trường sống. Chương trình bảo tồn thú ăn thịt nhỏ và tê tê tập trung vào một số loài như: cầy, chồn, rái cá, mèo rừng, tê tê tịch thu từ các vụ buôn bán bất hợp pháp; nâng cao nhận thức bảo tồn đối với khách du lịch. Vườn thực vật cũng là nơi đáng để khám phá; nơi đây trồng và chăm sóc để bảo tồn nguồn gen các loài cây quý của Cúc Phương, của Việt Nam và trên thế giới.

Bên cạnh đó, Cúc Phương cũng có nhiều giá trị để du khách khám phá. Hệ thống hang động ở Cúc Phương khá nổi tiếng với động Người Xưa - di tích cư trú và mộ táng của người tiền sử; động Sơn Cung - với hệ thống nhũ đá lấp lánh, kỳ vĩ sâu trong hang đá; động Phò Mã - với hình dạng đẹp giống hình tượng vị Phò mã áo thụng, mũ chuồn ngồi oai nghiêm giữa trời, bên trong có nhiều khoang nhỏ nguyên sơ. Dọc cung đường khám phá trong rừng, du khách cũng có thể ghé thăm những cây chò, cây đăng cổ thụ nhiều người ôm không xuể. Leo đến đỉnh Mây Bạc, du khách sẽ được nhìn toàn cảnh rừng Cúc Phương, thậm chí nhìn thấy cả khu du lịch Tràng An, Bái Đính…; khám phá cuộc sống người dân bản Mường với những nét văn hóa, ẩm thực đặc sắc; chèo thuyền kayak trên hồ Yên Quang...

Du khách chèo thuyền kayak trên hồ Yên Quang

Thời gian khám phá Cúc Phương thuận lợi nhất vào khoảng tháng 2-8 hàng năm. Tháng 2-4 là mùa thích hợp để khám phá cuộc sống các loại chim như gà lôi, gỉ cùi, khướu đá hoa, cắt nhỏ bụng trắng… Cuối tháng 4 đầu tháng 5 là mùa bướm rừng ở Cúc Phương; những đàn bướm đủ màu sắc tạo nên khung cảnh lộng lẫy. Mùa Hè thích hợp cho việc xem động vật hoang dã ban đêm. Tham gia chương trình này, du khách có cơ hội được nhìn thấy một số loài động vật hoang dã như sóc đen, sóc bay, hoẵng, culi và một số loài thú ăn thịt nhỏ. Du khách có thể chọn đi bộ, đi xe đạp để khám phá Cúc Phương có thể ngủ homestay, cắm trại trong rừng.

Voọc quần đùi trắng, biểu tượng của Cúc Phương (ảnh: nemtv.vn)

Đình Phong