Đồng bào dân tộc Thái đen sinh sống chủ yếu ở vùng Tây Bắc. Người Thái đen có nét tập quán văn hóa rất riêng, từ nhà ở, cách ăn mặc cho đến cách tiếp đãi khách đều toát lên sự giản dị, tình cảm chân thành thường thấy của người dân tộc vùng cao.

Một người khách không kể lạ hay quen tới chơi nhà người Thái, nếu được chủ nhà cảm mến, người ấy sẽ được tiếp đãi rất chu đáo nồng hậu. Theo đúng phong tục khi mời khách dùng bữa, chủ nhà phải đãi thứ gạo ngon nhất mà mình có. Người Thái đen đãi khách bằng thứ gạo nếp có tên là “khấu ma”, được đồ thành xôi hoặc làm cơm lam đều rất thơm dẻo, đậm đà. Thức ăn đãi khách của người Thái đen chủ yếu là các loại thực phẩm do gia đình nuôi trồng ngay ở vườn nhà như các loại rau, gà, ngan, vịt… Thịt gà dù chế biến thành món gì thì bao giờ người Thái cũng để lại đôi chân và đầu gà luộc. Hai thứ đó rất quan trọng trong bữa cơm đãi khách, khi khách ngồi vào mâm, chủ nhà sẽ đặt đĩa chân gà và đầu gà trước mặt khách. Nếu chủ nhà không đãi khách bằng thịt gà thì thay vào đó là đôi trứng luộc nhưng nhất thiết phải là trứng gà. Theo đúng phong tục của người Thái, khi vào bữa ăn, bao giờ khách cũng bày tỏ lòng mình trước khi bưng bát, cầm đũa. Chủ nhà rót ra bốn chén rượu, chủ và khách mỗi người hai chén, bưng hai tay. Chủ phải uống trước. Trước khi uống, người chủ nghiêng chén rót một chút rượu vào cây cột ngay phía sau mình. Khách uống sau và cũng làm như chủ. Người Thái quan niệm rằng, ngôi nhà là nơi trú ngụ của mình, mình phải mang ơn nó. Đổ rượu vào cột nhà là tạo nên sự giao hòa giữa con người và trời đất… Sau tuần rượu, khách cầm đôi chân gà và chia cho chủ nhà một chiếc. Đầu gà chỉ có một và vẫn còn nguyên, không được bổ đôi, nên khách xé phần mào gà đưa cho chủ. Nếu là trứng thì chủ nhà cũng được khách chia cho một quả.

Sao lại đãi khách bằng đầu gà, đôi chân gà và trứng gà mà không phải là những thức khác? Theo tập tục của người Thái, sống ở trên đời thì cái gì có đôi mới vẹn nghĩa. Đôi chân gà là lời cầu chúc từ chủ nhà mong gia đình người khách luôn mạnh khỏe, hạnh phúc, gia đình luôn hòa thuận, vợ chồng êm ấm; trong làm ăn luôn vững vàng và thành đạt, khó khăn nào cũng vượt qua được bằng chính đôi chân khỏe mạnh của mình. Đôi trứng gà còn có thêm ý nghĩa là chúc khách có con cái đề huề, khỏe mạnh. Khách chia lại cho một nửa phần của mình là chứng tỏ họ đối xử tốt với nhau, mong muốn những điều tốt đẹp và sẵn sàng sẻ chia, giúp đỡ lẫn nhau trong những lúc khó khăn.

Ngày nay tuy không còn nhiều lễ tục như vậy nhưng khi lên vùng Tây Bắc, nếu tới thăm gia đình người Thái, chắc chắn bạn cũng sẽ được đón tiếp và thưởng thức những món ăn đặc sản của người Thái và đặc biệt hơn cả là được sống trong không khí nồng ấm mang đậm chất văn hóa người vùng cao. 

Lê Cương