Khi xưa, mỗi dịp Tết đến Xuân về, từ nông thôn đến thành thị, từ rừng núi cho đến hải đảo, người Việt Nam đều có phong tục chơi tranh Tết. Tranh Tết là một trong những nghi thức trang trí cho những ngày Tết, phổ biến nhất là vùng nông thôn rộng lớn ở nước ta.

Vào những ngày cuối tháng Chạp âm lịch, người dân Việt Nam có truyền thống đi chợ Tết để mua sắm hàng Tết, nào là lá gói bánh chưng, mật, vàng hương hoa, câu đối… trong đó, một thứ không thể không tính đến đó là tranh Tết. Tranh Tết, phổ biến nhiều nhất là tranh dân gian và chủ yếu có hai dòng tranh đó là tranh Đông Hồ (làng Hồ, Bắc Ninh) và tranh Hàng Trống (Hà Nội), ngoài ra còn có các dòng tranh dân gian khác như: Làng Sinh (Huế), Kim Hoàng (Hà Tây)… Nói chung các dòng tranh dân gian hay còn gọi là tranh Tết đều phản ánh đời sống, sinh hoạt, lao động sản xuất và tâm linh của con người trong xã hội.
Tranh Đông Hồ là một loại tranh in mảng, nét, kích cỡ nhỏ không lớn như tranh Hàng Trống. Màu sắc của tranh Đông Hồ rực rỡ trong sáng và có một số màu cơ bản như đỏ, xanh, vàng, nâu được chế tác từ hoa quả lá cây trong tự nhiên là chủ yếu, màu đen làm bằng than lá, thân cây phù hợp như lá tre. Do việc in nét và in mảng hàng lọat nên số lượng tranh bán vào ngày Tết cũng khá lớn, hầu như thỏa mãn được nhu cầu của nhân dân nhất là vùng thôn quê, bản làng, hải đảo.  Dòng tranh Đông Hồ có nội dung và hình thức biểu đạt rất phong phú, chủ yếu đi sâu miêu tả tính chân thực cuộc sống sinh hoạt, lao động sản xuất đời thường trong mối quan hệ giữa người với người, và giữa người với thiên nhiên thể hiện tính nhân quả cầu an, cầu phúc, cầu lộc, cầu tài. Tính triết lý của tranh Đông Hồ rất sâu sắc vừa vui tươi dí dỏm, hóm hỉnh vừa sâu cay nửa hư nửa thực mang tính trừu tượng. 
Ở đất thánh Hà Thành, người dân cũng rất quen thuộc và yêu mến tranh Hàng Trống, một dòng tranh mà cách đây hằng thế kỷ nó đã đi vào tâm thức của người dân Hà Nội. Tranh Hàng Trống có một nét riêng đó là cách thức thể hiện của tranh rất mềm mại, uyển chuyển, duyên dáng, mượt mà, quý phái của người Tràng An, nó có sức hấp dẫn đến kỳ lạ như thiếu nữ đô thành. Tranh Hàng Trống in nét đen trên giấy, sau đó là tô màu theo một khuôn mẫu có trước. Người thợ căn cứ vào mẫu tranh để tô màu thật chính xác, theo sắc độ đã định sẵn. Phương pháp tô màu đòi hỏi tay nghề rất cao, rất thành thạo, điêu luyện, cầu kỳ chau chuốt vì tranh mang tính tạo hình của hội họa khá rõ nét, có đậm nhạt, sáng tối, làm người xem dễ hình dung về hình họa trong tranh. Tuy nhiên cũng có nhiều nghệ nhân tài hoa tự mình sáng tác và hoàn chỉnh tác phẩm theo đơn đặt hàng mang tính đơn lẻ. Nghệ thuật và nội dung của tranh Hàng Trống xuất phát từ một quan niệm triết học tín ngưỡng tôn giáo và tâm linh rất rõ ràng. Những bức tranh như Đức Thánh Trần, Ngũ hổ, Lý Ngư vọng nguyệt… nó phản ảnh một tâm thức về triết lý tâm linh thành kính, tôn vinh thần linh thánh thiện, phù hộ cứu nhân độ thế, quan hệ âm dương… 
Như vậy hai dòng tranh dân gian đã được dùng vào ngày Tết Nguyên đán là khá phổ biến nên người ta nói đến tranh Đông Hồ, tranh Hàng Trống là tranh Tết không những có ý nghĩa về truyền thống mà còn mang tính lịch sử xã hội về mặt triết học sâu sắc về nhân quả, hướng thiện, hiền tài độ nhân cứu thế, hoan hỉ; nói lên lòng khao khát cho một năm mới, thiên thời địa lợi nhân hòa, mong muốn mọi gia đình ấm no hạnh phúc. Nhìn lên bàn thờ gia tiên trong ngày Tết không ai không thấy tính linh thiêng thành kính từ những bức tranh dân gian đã góp phần quan trọng cho việc vui Tết đón Xuân trong đó có tranh đàn lợn. Năm nay là năm Hợi, năm mà có ai đó thuộc về tuổi Hợi là người cầm tinh con lợn. 
Ở nước ta lợn là một trong những gia súc có nhiều tác dụng đối với con người trong xã hội. Ngoài việc lấy thịt làm thực phẩm thiết yếu, là vật dùng để tế lễ tổ tiên, thần thánh, trời, đất… vì thế nó được con người hình tượng hóa để sáng tác văn học nghệ thuật, trong đó có tranh con lợn và phổ biến nhiều nhất được sáng tạo ở các dòng tranh dân gian Việt Nam.
Tranh con lợn Đông Hồ do in màu tự nhiên bằng chất liệu hoa lá như quả dành, hoa hòe, xanh lá chằm, có tính mềm mại, sáng trầm êm ả, được đưa vào hình tượng con lợn càng có sức truyền cảm cao. Tất cả các màu được các nghệ nhân Đông Hồ cấu trúc miếng mảng cho tranh đàn lợn rất sinh động, có hồn có chiều sâu. Bức tranh “đàn lợn mẹ con” được tạo hình theo cách thức đồ họa, người xem cảm thụ được đường nét đậm nhạt luyến láy hợp lý, lợn mẹ trông hiền hậu mũm mĩm to béo, mắt sáng, tai vểnh lên ve vẩy như đang nghe ngóng âm thanh, miệng kêu ủn ỉn và những nét vòng xoáy âm dương ở thân mẹ, con thể hiện sự phồn thực trông đáng yêu làm sao! Nghệ nhân Đông Hồ đã đưa hình trang trí vân tròn xoáy âm dương là có tính triết lý “thiên, địa, nhân”, trời đất thuận hòa, người người ấm no, đó là khát vọng của dân, sống trong nền văn minh văn hóa lúa nước Việt. 
Trong thuyết tử vi 60 năm cuộc đời, một chu kỳ con giáp để người ta tính số ai sung sướng, an nhàn, giàu sang, nghèo khó… Vào những năm cầm tinh con lợn, cứ đến Tết Nguyên đán có nhiều người mua tranh con lợn để tặng nhau vì họ cho rằng ai sinh vào tuổi Hợi là hên lắm, “tuổi sướng, sang giầu”!, đó là quan niệm như mang tính mặc định song trong thực tế có người sinh vào năm Hợi đâu có an nhàn, cũng cực lắm! Họ phải lăn lộn lam lũ mà cũng không đủ ăn, đủ mặc đó thôi!
Trong các dòng tranh dân gian từ Bắc chí Nam, từ cổ chí kim, nghệ nhân họa sĩ dân gian vẽ về con lợn cũng chỉ mong muốn con người vươn tới cái đẹp, cái hay, mưu cầu ấm no hạnh phúc, chúc cho năm mới gặp nhiều may mắn tốt lành. Ngắm tranh Tết về con lợn trong dòng chảy tranh dân gian Việt Nam qua nhiều thế kỷ, người đời đương đại cũng phải khâm phục, suy ngẫm tài năng của ông cha ta đã góp phần lớn lao vào kho tàng nghệ thuật mang tính nhân văn sâu sắc. 

Họa sĩ Hoàng Hoa Mai