Đã mấy lần viết về mùa màng quê nhà nhưng thiệt tình là tôi vẫn nói không hết được cái cảm giác như tan chảy trong lòng một đứa con của ruộng đồng đi xa, gặp lại màu và mùi của bùn, của lúa, của rơm, của khói đồng, của những tấm lưng ướt đẫm mồ hôi …Và đúng rồi, cả mùi và vị của bữa cơm gạo mới ở quê nữa.

Hồi trước, khi quê tôi còn sản xuất các giống lúa cổ truyền, bữa cơm gạo mới của nhà tôi là gạo De. Cái giống lúa De có gạo hạt nhỏ, trắng trong và nấu thành cơm thì dẻo, mềm và thơm dìu dịu. Cơm gạo mới ăn với thức ăn gì thì ngon? Cũng không nhớ nữa. Là cá lóc đồng kho tộ, cá nục biển kho với ớt tươi, là ruốc kho quẹt, là muối mè, là canh hến với bầu hay thịt chim trời kho sả...? Mà hình như đã là cơm gạo mới thì ăn với bất cứ món gì cũng ngon cả bởi vì hạt gạo mới còn vấn vương mùi của đất, của phù sa sông quê, nồi cơm mới vừa chín tới hương thơm tỏa khắp nhà. Mâm cơm gạo mới còn là mâm cơm vui vầy trong cái khung cảnh mùa màng no đủ khi hạt lúa đang ươm vàng từ nhà ra sân…

Nhớ bữa cơm gạo mới là nhớ những giống lúa địa mà từ ấu thơ tôi đã từng được thấy, được ăn. Những giống lúa De, Ngang Cổ, Nước Mặn, Chiên, Bác Don, nếp Trứng, nếp Ba Trăng bây giờ đã bị mất, thật đáng tiếc! Ca dao xứ Huế có câu: "Tôm rằn bóc vỏ bỏ đuôi - Gạo De An Cựu mà nuôi mẹ già" viết về giống lúa De ở cánh đồng An Cựu nổi tiếng thơm ngon, tương truyền là để tiến vua. Ở quê tôi, giống lúa De cũng được trồng nhiều. Như đã nói gạo lúa De hạt trắng tinh và cơm có mùi thơm dìu dịu. Một giống lúa cổ truyền khác là giống lúa Ngang Cổ, có lẽ được đặt tên theo chiều cao của cây lúa, khi đến kỳ thu hoạch thì cao đến ngang cổ người. Đây là giống lúa được trồng ở những chân ruộng sâu thường gọi là ruộng Ô mà cứ sau khi gặt xong lúa, nông dân lại be bờ tát cá. Cá đồng hồi đó nhiều loại từ trê, tràu, diếc, thác lác... con nào con nấy béo ụ. Cứ mỗi ô ruộng tát xong, ít nhất cũng là một bao tải cá mang về theo những bó lúa… Không chỉ có cá, ở những cánh đồng lúa tốt còn là nơi trú ngụ của nhiều loài chim như trích, đòm đòm, đâm đấm, cò, vạc... Thịt chim mùa gặt là món ăn đặc sản mà người dân quê có được trong những bữa cơm gạo mới.

Tôi cũng rất  thích những giống lúa cho ra gạo màu đỏ, đó là các giống Nước Mặn, Chiên, Bác Don... Trong 3 giống lúa gạo đỏ  cổ truyền này thì gạo Nước Mặn ăn ngon nhất có vị béo và bùi nên người làng tôi có câu đùa tếu táo "gạo Nước Mặn 3 lon em ăn cũng hết - Rứa mà em nói em đau răng...". Rồi các giống nếp Trứng, nếp Ba Trăng vừa dẻo, vừa thơm… Người dân làng tôi chỉ cấy mỗi nhà một hai sào để nấu xôi trong những dịp giỗ chạp và nấu bánh chưng, bánh tét ngày Tết.

Đã lâu lắm rồi không được ăn cơm gạo mới và những món ăn ngan ngát hương đồng…

                                                Phi Tân